Rana to przerwanie ciągłości skóry lub skóry i tkanek pod nią położonych. Rana powstaje zazwyczaj na skutek urazu mechanicznego, ale urazem, czyli raną, może być też np. oparzenie. Uraz może być mechaniczny, termiczny lub chemiczny. W zależności od mechanizmu mechanicznego powstania rany wyróżniamy rany tłuczone, szarpane, cięte, kąsane. Fot. ran Rany ze względu na przyczyny specyficzne (cechy) dzieli się na kilka rodzajów. Otarcia to rany powstające, gdy uraz działa stycznie do powierzchni skóry; u dzieci przy pośliźnięciu się może dojść do otarcia skóry, np. na kolanie. Często rana taka jest zanieczyszczona (np. ziemią), może krwawić umiarkowanie, ale jest bolesna ze względu na uszkodzenie zakończeń nerwowych. Rana cięta powstaje wskutek zranienia ostrym przedmiotem (szkło, nóż). Głębokość rany zależy od nacisku przedmiotu raniącego, rana taka zwykle mocno krwawi. Rana płatowa powstaje, gdy czynnik raniący ustawiony jest skośnie, stycznie do powierzchni skóry, powstaje wtedy oderwany fragment skóry mogący luźno zwisać. Rana rąbana powstaje na skutek urazu ciężkiego ostrym przedmiotem (tasak, siekiera, szabla) i może prowadzić nawet do częściowej lub pełnej amputacji fragmentu ciała (np. palca). Rany kłute powstają w wyniku działania ostrego przedmiotu (szpada, sztylet, bagnet, gwóźdź). Otwór rany może być niewielki, ale uszkodzenia wewnątrz mogą być głębokie i nieprzewidywalne. Rany tłuczone powstają w wyniku działania przedmiotu o tępych krawędziach. Brzegi rany są zgniecione i nierówne, a krwawienie może występować wokół rany. Rany miażdżone występują po działaniu tępego narzędzia z dużą siłą i sąsiadujące z raną tkanki także mogą być uszkodzone. Rany szarpane powstają pod wpływem działania zakrzywionych przedmiotów szarpiących skórę (np. zahaczenie o hak, sęk). Rany postrzałowe powstają w wyniku postrzelenia z broni palnej, wybuchu bomby czy miny. Rana wlotowa może być niewielka, ale występują znaczne uszkodzenia wewnętrzne. Rany kąsane powstają w wyniku ugryzienia, są zakażone bakteriami znajdującymi się w ślinie i z tego powodu często trudno się goją. W wyniku zadziałania czynnika powodującego zranienie i w efekcie powstanie rany, dochodzi do bólu, krwawienia oraz ryzyka zakażenia rany. Ból samej rany i jej okolicy oraz jego nasilenie zależą w dużej mierze od rozległości rany, głębokości i jej unerwienia. Krwawienie towarzyszy w różnym stopniu każdej ranie i powstaje w wyniku uszkodzenia drobnych, a niekiedy także większych naczyń krwionośnych. Zakażenie może się rozwinąć w ranie, która została zanieczyszczona bakteriami zarówno znajdującymi się na skórze, jak i z otoczenia, kiedy rana zetknie się np. z brudną powierzchnią lub ziemią. Gojenie ran Gojenie rany rozpoczyna się wkrótce po jej powstaniu. Na początku dochodzi do obkurczenia się naczyń krwionośnych wokół rany, a płytki krwi gromadzą się i dzięki temu dochodzi do zatrzymania wypływu krwi. Z kolei uaktywnia się tzw. proces fibrynogenezy. Powstaje galaretowaty czop działający jak klej łączący brzegi rany. W ranie pojawiają się fibroblasty i makrofagi oczyszczające ranę z bakterii i martwych tkanek. Jest to proces zapalny towarzyszący zawsze urazom, a będący odpowiedzią obronną organizmu. Kiedy proces zapalny zaczyna ustępować, w ranie pojawiają się makrofagi, które dokonują dalszego oczyszczenia rany z martwych komórek oraz uwalniają tzw. czynniki wzrostu potrzebne do prawidłowego gojenia rany. Następnie w ranie pojawiają się fibroblasty dające początek gojeniu rany. Jednocześnie dochodzi do pobudzenia i namnażania się naczyń krwionośnych wrastających w ranę. Elementem gojenia jest też pokrywanie się rany nabłonkiem narastającym od brzegów. Po około 3 tygodniach od urazu rana powinna być prawidłowo zagojona i tworzyć bliznę, która jeszcze długo będzie się samoistnie przebudowywać. Opisane powyżej prawidłowe gojenie rany nazywamy gojeniem pierwotnym, czyli przez rychłozrost. Procesy gojenia mogą ulec zakłóceniu, np. wskutek rozległej martwicy rany lub jej brzegów bądź rozwoju stanu zapalnego. To powoduje zaburzenia gojenia i przedłużenie się prawidłowych procesów naprawczych. Wtedy w dnie rany powstaje ziarnina, w którą wrastają naczynia krwionośne. Ziarnina staje się podłożem dla procesów przebudowy, a gojenie postępuje od brzegów rany. Ten sposób gojenia nazywamy wtórnym albo przez ziarninowanie. Na szybkość gojenia się ran mają wpływ różne czynniki, umiejscowienie rany, ukrwienie okolicy rany, jałowość rany lub jej zanieczyszczenie, czynnik raniący, czas od zranienia i sposób zaopatrzenia rany czy choroby towarzyszące. Mogą też wystąpić większe problemy z gojeniem ran, wymagające innych rozwiązań. W sytuacjach powikłań gojenia się rany stosuje się różne środki wspomagające gojenie i działające przeciwzapalnie. Niekiedy też wskazane może być dodatkowe leczenie operacyjne, od najprostszego, polegającego na oczyszczeniu rany, okrojenia jej brzegów i zbliżenia ich do siebie szwami chirurgicznymi, aż do przeszczepów skórnych i zabiegów plastycznych. Zasady wstępnego zaopatrzenia ran i złamań na miejscu wypadku Udzielając pierwszej pomocy przy zranieniach, należy odpowiednio zaopatrzyć ranę. W przypadku drobnych skaleczeń i niewielkich ran można je przepłukać bieżącą wodą. Zalecane jest również płukanie zwykłą wodą bieżącą z kranu większych zranień. Jeśli dysponujemy środkiem odkażającym, przy większych i zanieczyszczonych zranieniach wskazane jest ich użycie. Jeśli w ranie występują większe zanieczyszczenia, należy je usunąć. Po usunięciu zanieczyszczeń i wypłukaniu rany, ewentualnie jej odkażeniu, zakładamy opatrunek. Najlepszy jest gazik lub gaza opatrunkowa wykonana z bawełny, a obecnie także ze sztucznych tworzyw. Jeśli występuje większe krwawienie, na gazę można nałożyć dodatkowy materiał opatrunkowy w postaci ligniny lub gazy, który poza uciskiem, pochłonie krew. Tak przygotowany opatrunek można umocować przylepcem, a jeśli opatrunek jest większy - opaską tkaną (bandażem) lub opaską elastyczną. W przypadku dużego krwawienia z rany zakładamy opatrunek uciskowy na miejsce krwawienia. Polega to na przyłożeniu grubszej warstwy opatrunku - najpierw gazy, a następnie jeszcze warstwy gazy lub ligniny i przybandażowaniu na nieco większej przestrzeni. W sytuacjach gwałtownego krwotoku nie należy wyciągać żadnych ciał obcych z rany, tylko ją zaopatrzyć jałowym opatrunkiem i jak najszybciej przetransportować chorego na szpitalny oddział ratunkowy (SOR). Opatrunek musi dobrze przylegać do rany, zatem lepiej umocować go opaską tkaną bawełnianą lub elastyczną. Bandażujemy w jednym kierunku, na większym odcinku, w ten sposób lepiej umocujemy opatrunek. Jeżeli opatrunek przemaka krwią, nie należy go zdejmować, tylko dołożyć na wierzch następny opatrunek i obandażować go. W sytuacji doraźnej możemy też zastosować chustę trójkątną, która często stanowi wyposażenie podręcznej apteczki. Za pomocą chusty można przymocować np. kończynę górną do klatki piersiowej. Unieruchomienie w ten sposób uszkodzonej kończyny zmniejsza krwawienie i ryzyko dodatkowych urazów.